Στη σημερινή κοινωνική συνθήκη, η   κατάκτηση των κοινωνικών δεξιοτήτων αποτελεί κεντρικό διακύβευμα, καθώς η καθημερινότητα μας απαρτίζεται από κοινωνικές ομάδες (σχολείο, δουλειά, κοινωνικές εκδηλώσεις), όπου εντός αυτών των ομάδων  καλούμαστε να επικοινωνήσουμε, να συνεργαστούμε και να συνυπάρξουμε με διαφορετικούς ανθρώπους. Τα παιδιά καλούνται να ενταχθούν αρχικά σε ομάδες «καθοδηγούμενων φίλων», δηλαδή κοινωνικοποιούνται με προτροπή των γονέων, αργότερα, δε, ομαδοποιούνται κατά βούληση τόσο στο σχολείο όσο και στις εξωσχολικές τους δραστηριότητες. Η προτροπή των γονιών για «περισσότερη κοινωνικοποίηση» των παιδιών τους, υπογραμμίζει την νέα «πρόκληση» εκμάθησης κοινωνικών δεξιοτήτων τόσο εκ μέρους των παιδιών, όσο μερικές φορές και εκ μέρους των γονέων. Αυτό οδηγεί πολλές φορές τα παιδιά στη δυσκολία κατανόησης και ενσωμάτωσης των κοινωνικών δεξιοτήτων στη συμπεριφορά τους. 

Η κοινωνικότητα και η κοινωνική αντίληψη υφίστανται στο άτομο εκ γενετής και διαμορφώνονται ποικιλοτρόπως καθ’ όλη τη διάρκεια ζωής του ατόμου. Επιπροσθέτως,  παίζουν καταλυτικό ρόλο στην διαμόρφωση της προσωπικότητας και της συναισθηματικής ενημερότητας, στη δημιουργία και τη διαχείριση των διαπροσωπικών σχέσεων, τη γνωστική και γλωσσική ανάπτυξη και κατ’ επέκταση στην ακαδημαϊκή και επαγγελματική πορεία του ατόμου (Csoti, 2001).

 Ο Piaget ήταν ένας από τους πρώτους επιστήμονες που μίλησαν για τη σημαντικότητα της αλληλεπίδρασης των παιδιών με τους συνομηλίκους και το αντίκτυπο στην γνωστική και στην ηθική τους ανάπτυξη (Plummer, 2008).

  Ωστόσο, ο σχηματισμός και η εκμάθηση των κοινωνικών δεξιοτήτων επηρεάζεται από εξωτερικούς και εσωτερικούς παράγοντες, οι οποίοι είναι οι εξής:.

Εξωτερικοί παράγοντες που ενδέχεται να επηρεάσουν την κοινωνική (Olaniran, 2009):

• Οικογενειακό περιβάλλον
• Εκπαιδευτικό περιβάλλον
• Δυνατότητα πρόσβασης σε εξωσχολικές δραστηριότητες
• Κοινωνικό – οικονομικοί
• Στάση των επικοινωνιακών συντρόφων (φίλοι, οικογένεια, δάσκαλοι)
• Πολιτισμική κουλτούρα

Εσωτερικοί/προσωπικοί παράγοντες:

• Φύλο
• Ηλικία
• Πεποιθήσεις και προσωπικές αξίες
• Ιατρικό ιστορικό
• Εκπαιδευτικό ιστορικό
• Στοιχεία προσωπικότητας

Για την ενδυνάμωση και ενσωμάτωση, όμως, των κοινωνικών δεξιοτήτων απαραίτητη συνθήκη αποτελεί η αναγνώριση εκ μέρους των γονέων και των φροντιστών αναφορικά με το επίπεδο κοινωνικών δεξιοτήτων των παιδιών τους. Μειωμένες κοινωνικές δεξιότητες   διαφαίνονται από τη μειωμένη συμμετοχή των παιδιών σε ομαδικές δραστηριότητες είτε σχολικές είτε εξωσχολικές, από τη δυσκολία στην κατανόηση λεκτικών και μη λεκτικών μηνυμάτων του συνομιλητή, τη μειωμένη βλεμματική επαφή με τον συνομιλητή, την απουσία ενσυναίσθησης, τη δυσκολία προσαρμογής στα διαφορετικά επικοινωνιακά περιβάλλοντα και την έντονη αποστροφή σε οποιαδήποτε κοινωνική συναναστροφή (Greene, 2011).

  Λόγω των ανωτέρω παραγόντων, κάποια παιδιά μπορεί να χρειαστούν μια δομημένη παρέμβαση ώστε να κατακτήσουν τις απαραίτητες κοινωνικές δεξιότητες.

Για τους λόγους αυτούς η Focuslab έχει δημιουργήσει «ομάδες κοινωνικοποίησης», ανάλογα με το ηλικιακό στάδιο των παιδιών και το επίπεδο κατάκτησης κοινωνικών δεξιοτήτων, οι οποίες κατευθύνονται από ψυχολόγους και λογοθεραπευτές, με βασικούς στόχους: 

• Την έκφραση και τη διαχείριση συναισθημάτων 
• Καλλιέργεια ενσυναίσθησης 
• Ενίσχυση πνεύματος συνεργασίας, ομαδικότητας, αλληλοσεβασμού
• Ανάπτυξη και ενίσχυση πραγματολογικών δεξιοτήτων (π.χ. ακολουθία εντολών, συμμετοχή σε δραστηριότητες, διατήρηση βλεμματικής επαφής, αναμονή και τήρηση σειράς σε διαλόγους και παιχνίδια)
• Προετοιμασία για διαφορετικά απαιτητικά κοινωνικά περιβάλλοντα 
• Ενίσχυση αυτοπεποίθησης και αυτοεκτίμησης 
• Κατάλληλη χρήση του λόγου σε διαφορετικά κοινωνικά περιβάλλοντα 
• Ενίσχυση επιτελικών δεξιοτήτων (επίλυση προβλήματος, μνήμη, συγκέντρωση, προσοχή) 
• Καλλιέργεια φαντασίας και δημιουργικών δεξιοτήτων
• Δόμηση των μαθητών στα κοινωνικά πλαίσια

Τα οφέλη στην γνωστική και ψυχοκοινωνική ανάπτυξη του παιδιού μέσω της ένταξης του σε μια ομάδα κοινωνικοποίησης είναι πολυάριθμα (Arnold, 2016):

• Ενίσχυση αυτογνωσίας, η αυτοπεποίθησης και η αυτοεκτίμησης του παιδιού
• Μάθηση διαχείρισης ματαίωσης και σύγκρουσης μέσα σε ένα κοινωνικό πλαίσιο
• Ανάπτυξη και δόμηση προσωπικών ορίων
• Κατανόηση των δικών του συναισθημάτων  και των ανθρώπων που συναναστρέφεται
• Έκφραση συναισθημάτων
• Αφομοίωση τρόπων ώστε να προσαρμόζεται κατάλληλα στα διαφορετικά κοινωνικά περιβάλλοντα
• Καλλιέργεια της υπευθυνότητας και  κατανόηση των κοινωνικών κανόνων

 Αναπτύσσοντας κοινωνικές δεξιότητες και αντιμετωπίζοντας τις δυσκολίες που σχετίζονται με αυτές, το παιδί μπορεί να δημιουργήσει και να διατηρήσει υγιείς διαπροσωπικές σχέσεις με την οικογένεια, τους συνομήλικους, τους δασκάλους και γενικότερα με τα ευρύτερα κοινωνικά περιβάλλοντα, κατ’ επέκταση, μειώνονται αισθήματα απόρριψής, άγχους, μοναξιάς και οι επιθετικές συμπεριφορές (Arnold, 2016).

 Τέλος, ενισχύεται η σχολική επίδοση καθώς και η επίδοση σε αθλητικές δραστηριότητες, δραστηριότητες τέχνης και άλλες εξωσχολικές δραστηριότητες ως έμμεση συνέπεια.

Αγγελική Μπίτση,

Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας

Κατερίνα Χρυσούλη,

Λογοθεραπεύτρια