Κάθε παιδί, μεγαλώνοντας μέσα σε μία οικογένεια, μαθαίνει να επικοινωνεί και να συμπεριφέρεται μιμούμενο τον τρόπο επικοινωνίας των γονιών του. Γενικά, διακρίνονται τρείς τρόποι επικοινωνίας παιδιού-γονιού:

Ο επιθετικός τρόπος, που περιλαμβάνει φωνές, υποτίμηση και προσβλητικά λόγια. Τα παιδιά αντιδρούν συνήθως με περισσότερες αταξίες, με αντεπίθεση ή φόβο, αγνοώντας τις συνεχείς εντολές των γονιών τους.

Ο παθητικός τρόπος. Οι παθητικοί γονείς επικοινωνούν με διστακτικότητα, προσεκτικά λόγια και τόνο, αντιμετωπίζοντας δυσκολίες στην οριοθέτηση του παιδιού. Όταν πιεστούν υπερβολικά από τη συμπεριφορά των παιδιών, μπορεί ξαφνικά να κάνουν τη στάση τους επιθετική.

Ο τρίτος και πιο αποτελεσματικός τρόπος επικοινωνίας με τα παιδιά είναι ο αποφασιστικός. Είναι σταθερός, συνεπής, ξεκάθαρος, θετικός, θερμός και σίγουρος. Όταν επικοινωνείτε με τα παιδιά με αποφασιστικό τρόπο, τους δείχνετε ότι ξέρετε τι λέτε και τι κάνετε, προκαλώντας τους το ενδιαφέρον να σας ακούσουν.

Πώς μπορούμε να επιτύχουμε μια αποτελεσματική επικοινωνία με το παιδί;

1. Πείτε το όνομα του παιδιού στην αρχή της φράσης. Αυτό βοηθάει να τραβήξετε την προσοχή του πριν στείλετε το μήνυμα που θέλετε. Π.χ. «Θανάση, σε παρακαλώ πήγαινε να φέρεις το παλτό σου εδώ.» Τα μικρά παιδιά συχνά μπορούν να συγκεντρωθούν μόνο σε ένα πράγμα κάθε φορά. Πείτε το όνομα του παιδιού με σταθερή ένταση και ήρεμο τόνο μέχρι να έχετε την προσοχή του. Αν χρειαστεί, μπορείτε να το επαναλάβετε, διατηρώντας ωστόσο τον τόνο και την ένταση. Για παράδειγμα, «Μαρία …» Περιμένετε μέχρι να σταματήσει αυτό που κάνει και να σας κοιτάξει και συνεχίστε. «Το φαγητό θα είναι έτοιμο σε 10 λεπτά.»

2. Χρησιμοποιήστε θετική διατύπωση. Αποφύγετε τα «μη», «όχι», «δεν» όλη την ώρα. Τις περισσότερες φορές, όταν λέμε π.χ. «Μην τρέχεις μέσα στο σπίτι», «Μην ρίξεις το ποτήρι κάτω», «Μην σέρνεις το παλτό σου στο χώμα», το παιδί κάνει ακριβώς το αντίθετο, ενώ καταλήγει κουραστικό τόσο για το παιδί, όσο και για εμάς. Αντί γι’ αυτό λοιπόν, μπορείτε να του πείτε τι θέλετε να κάνει. Π.χ. «Μέσα στο σπίτι μόνο περπατάμε παρακαλώ!», «Σε παρακαλώ κράτησε το ποτήρι και με τα 2 χέρια!», «Κράτησε το παλτό σου ψηλά ώστε να μείνει καθαρό.». Αυτό απαιτεί αρκετή σκέψη και εξάσκηση, αλλά πραγματικά αξίζει την προσπάθεια.

3. Aποφύγετε να χρησιμοποιείτε αρνητικούς ή προσβλητικούς χαρακτηρισμούς (π.χ. «Είσαι πολύ κακό παιδί»), λέξεις που γελοιοποιούν το παιδί (π.χ. «Κάνεις σαν μωρό!») ή το ντροπιάζουν («Ντράπηκα τόσο πολύ για σένα σήμερα!»). Αυτό το είδος έκφρασης κάνει το παιδί να απομονώνεται από το γονέα, να νιώθει ανάξιο και γενικά να σχηματίζει κακή αντίληψη για τον εαυτό του. Αντίθετα, οι θετικές και ευγενικές λέξεις δίνουν στο παιδιά περισσότερη αυτοπεποίθηση, τα κάνει να νιώθουν χαρούμενα, να συμπεριφέρονται καλύτερα και τα ενθαρρύνει να προσπαθούν αρκετά για να πετύχουν τους στόχους τους. Επειδή σας μιμούνται, μαθαίνουν να χρησιμοποιούν κι εκείνα ένα θετικό τρόπο επικοινωνίας με τους άλλους. Παραδείγματα θετικής διατύπωσης: «Μου αρέσει που θυμήθηκες να τακτοποιήσεις τα παιχνίδια σου», «Σ’ ευχαριστώ που με βοήθησες να καθαρίσω την κουζίνα», «Χάρηκα πολύ για την προσπάθειά σου να μοιραστείς τα πράγματά σου με την αδερφή σου».

4. Επιδιώξτε να έχετε οπτική επαφή με το παιδί. Μπορεί να χρειαστεί να κατεβείτε στο ύψος του ή να καθίσετε στο τραπέζι μαζί του. Όταν κουβεντιάζετε μαζί του εφαρμόζοντας αυτή την προσέγγιση, ακούτε καλύτερα ο ένας τον άλλο και επίσης του δείχνετε καλούς τρόπους συμπεριφοράς. Πείτε το όνομά του μέχρι να πετύχετε οπτική επαφή μαζί του, ιδιαίτερα αν θέλετε να του δώσετε κάποια οδηγία. Είναι σημαντικό να σας δώσει προσοχή και χρειάζεται και σεις να κάνετε το ίδιο, δίνοντας το καλό παράδειγμα.

5. Χρησιμοποιήστε τον κατάλληλο τόνο φωνής. Όταν το παιδί ουρλιάζει, μην προσπαθείτε να το συναγωνιστείτε. Περιμένετε να ηρεμήσει και μετά μιλήστε του. Όταν χρησιμοποιείτε ως επί το πλείστον την κατάλληλη ένταση φωνής, τότε θα μπορέσετε να τραβήξετε την προσοχή του αν υψώσετε τη φωνή σε μια επείγουσα κατάσταση. Θα σας προσέξει γιατί αυτό είναι κάτι που συμβαίνει σπάνια.

6. Όταν δίνετε εντολές και οδηγίες ενώ βρίσκεστε σε άλλο δωμάτιο, μπορεί επίσης να μην φέρνει αποτέλεσμα. Π.χ. αν φωνάξετε «Κλείσε τώρα την τηλεόραση Γιάννη!» ή «Κάνε γρήγορα και ντύσου!» ενώ είστε στην κουζίνα, του δίνετε την εντύπωση ότι είστε απασχολημένοι και δεν το εννοείτε. Αν μπείτε στο δωμάτιο που βρίσκεται το παιδί, μείνετε για 1-2 λεπτά και περιμένετε τις διαφημίσεις πριν του μιλήσετε, αυτό θα διευκολύνει πολύ τη συνεργασία του. Αφενός του δείχνετε σεβασμό, οπότε δίνετε ένα καλό πρότυπο συμπεριφοράς και αφετέρου πηγαίνετε κοντά του με την οδηγία σας, οπότε καταλαβαίνει ότι το εννοείτε!

7. Προτείνετε εναλλακτικές επιλογές. Προκειμένου να συνεργαστεί το παιδί μαζί σας, είναι σημαντικό να καταλάβει γιατί του ζητάτε να κάνει κάτι και πως θα το ωφελήσει. Χρειάζεται να καταλάβει πόσο σημαντικό είναι να ακολουθήσει τις οδηγίες σας. Παραδείγματα:

• «Όταν ντυθείς, μπορείς να βγεις έξω με το μπαμπά». «Ποιο πουλόβερ θέλεις να φορέσεις, το κόκκινο ή το μπλε;».

• «Όταν τελειώσεις τα μαθήματά σου, μπορείς να δεις τηλεόραση». «Ποιο βιβλίο θέλεις να διαβάσεις, αυτό ή εκείνο;»

• «Όταν ντυθείς για το σχολείο, μπορείς μετά να παίξεις με τα παιχνίδια σου.»

Όταν χρησιμοποιείτε λέξεις όπως: «όταν» και «ποιο», το παιδί νιώθει ότι έχει επιλογές, ακόμη κι αν δεν υπάρχει ουσιαστικά περιθώριο διαπραγμάτευσης. Αυτό λειτουργεί πολύ καλύτερα από τις δηλώσεις τύπου «αν …».

Επίσης, προσπαθήστε να συμπεριλάβετε το παιδί στο να λύσετε ένα πρόβλημα. Έτσι, αντί να πείτε, «Μην αφήνεις τα παιχνίδια σου εκεί.», μπορείτε να πείτε «Σωτήρη, σκέψου που μπορείς να αποθηκεύεις τα παιχνίδια σου ώστε να είναι σε ασφαλές μέρος. Έλα να μου πεις όταν αποφασίσεις για κάποιο καλό μέρος.»

8. Προσπαθήστε να δίνετε εναλλακτικές αντί να λέτε ένα σκέτο «όχι» ή «μη». Π.χ. «Τώρα δεν μπορείς να βγάλεις έξω τα χρώματα αλλά μπορείς να ζωγραφίσεις με τις ξυλομπογιές.»

9. Δώστε απλές οδηγίες. Τα μικρά παιδιά δυσκολεύονται να ακολουθήσουν πολλές οδηγίες που τους δίνονται όλες μαζί. Π.χ. αν πείτε στο παιδί «Χριστίνα πήγαινε να τακτοποιήσεις τα παιχνίδια σου αλλά πρώτα βγάλε έξω τα παπούτσια σου και μετά να ταΐσεις τη γάτα.», το πιθανότερο είναι η Χριστίνα να πάει να ταΐσει τη γάτα γιατί αυτό είναι το τελευταίο πράγμα που θυμάται ότι της είπατε και μετά να πάει να παίξει.

10. Χρησιμοποιήστε καλούς τρόπους. Οι καλοί τρόποι θα πρέπει να είναι υποχρεωτικοί και στο σπίτι και σε άλλους χώρους. Αν δώσετε το καλό παράδειγμα με τη συμπεριφορά σας, τα παιδιά θα δούνε ότι οι καλοί τρόποι είναι αναμενόμενοι και χρησιμοποιούνται σε σταθερή βάση. Μάθετε στο παιδί να λέει «παρακαλώ» και «ευχαριστώ» και χρησιμοποιήστε και σεις αυτές τις φράσεις προς το παιδί, ώστε να έχει ένα καλό πρότυπο να μιμηθεί.