O όρος «γονείς- ελικόπτερα» ή «συνρυθμιστές» (helicopter/ cosseting parent) χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά το 1990 από τους Foster Cline και Charles Fay και  αναφέρεται σε γονείς οι οποίοι, όπως τα ελικόπτερα, αιωρούνται πάνω από τα παιδιά, εποπτεύοντας συνεχώς κάθε πτυχή της ζωής τους και διατηρούν αναπτυξιακά ακατάλληλο γονεϊκό στύλ. Πιο συγκεκριμένα, πρόκειται για ένα γονεϊκό στυλ, σύμφωνα με το οποίο οι γονείς αποδίδουν υπερβολικά πολύ προσοχή στα προβλήματα και τις προσδοκίες του παιδιού, αναλαμβάνοντας παράλληλα ευθύνη για τις επιτυχίες και τις αποτυχίες του. Αυτού του είδους η υπερεμπλοκή, επισκιάζει το παιδί και τις ανάγκες του. 

Το εν λόγω γονεϊκό στυλ αναφέρεται κυρίως στην περίοδο της αναδυόμενης ενηλικίωσης και περιγράφεται ως έντονο άγχος αποχωρισμού που πυροδοτείται εξαιτίας της διαφοροποίησης των παιδιών. Από την άλλη πλευρά, πολλοί ερευνητές υποστηρίζουν πως η εν λόγω υπερεμπλοκή υφίστατο ήδη από τη σχολική ηλικία των παιδιών και απλώς ενισχύεται αναλογικά με την ανάπτυξη του παιδιού. 

Οι λόγοι που ο όρος σήμερα χρησιμοποιείται όλο και περισσότερο, ποικίλουν. Αρχικά, οι κοινωνικές κατασκευές όπως γάμος και οικογένεια, δεν αποτελούν πια ξεκάθαρους δείκτες ενηλικίωσης, με αποτέλεσμα, τα νεαρά άτομα, να απευθύνονται στους γονείς τους σχετικά με την πλοήγηση και μετάβαση στην ενηλικίωση. Έπειτα, οι αυξανόμενες απαιτήσεις της κοινωνίας αναφορικά με το επίπεδο σπουδών και η ανταγωνιστικότητα στην αγορά εργασίας, ωθούν τους γονείς να ασχολούνται περισσότερο με τα παιδιά τους, προκειμένου να έχουν μια ευκαιρία να «επιτύχουν» στη ζωή τους. Τέλος, δεν θα μπορούσε να παραληφθεί το γεγονός ότι η ραγδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας, δίνει την ευκαιρία στους γονείς να υπερεμπλέκονται στη ζωή των παιδιών, γνωρίζοντας ανά πάσα στιγμή που είναι και συνομιλώντας μαζί τους με την παραμικρή αφορμή μέσω έξυπνων συσκευών, e-mail και των ποικίλων εφαρμογών κοινωνικής δικτύωσης.  

Άλλοι λόγοι είναι προσωπικοί και αφορούν τους γονείς. Πιο συγκεκριμένα, οι γονείς που ως παιδιά, μεγάλωσαν σε συγχωνευμένες οικογένειες με δυσδιάκριτα όρια, τείνουν να αναπαράγουν το ίδιο μοτίβο στη δική τους οικογένεια. Στην αντίθετη περίπτωση, όπου οι γονείς μεγάλωσαν σε οικογένειες όπου παραμελούνταν ή κακοποιούνταν, υιοθετούν μια συμπεριφορά ακραία αντίθετη, ως μια προσπάθεια «υπεραναπλήρωσης» του κενού που βίωσαν οι ίδιοι. Ο φόβος σχετικά με τις αρνητικές συνέπειες που μπορεί να έχουν οι επιλογές του παιδιού τους, συνδυαστικά με συναισθήματα άγχους που πυροδοτούνται από την κοινωνικοοικονομική αστάθεια, αποτελεί άλλον έναν λόγο για τον οποίο οι γονείς υιοθετούν συμπεριφορές υπερπροστασίας. 

Τι ακριβώς κάνουν όμως οι «γονείς-ελικόπτερα»; Είναι υπερπροστατευτικοί με τα παιδιά τους, δίνουν τις μάχες τους και δεν αποδέχονται την αποτυχία σα φυσιολογικό κομμάτι της ζωής. Επεμβαίνουν συνεχώς στη ζωή του παιδιού, δίνοντας οδηγίες για το πως θα φέρει τα πράγματα εις πέρας (κυρίως τα μαθήματα), συμβουλεύουν τους άλλους σημαντικούς ανθρώπους της ζωής τους (καθηγητές, προπονητές), και δεν αφήνουν επαρκή χώρο στο παιδί. Πέραν όμως του υπέρμετρου ελέγχου, οι γονείς αυτοί, γίνονται οι ίδιοι υπηρέτες στο σπίτι τους, μη αναθέτοντας καμία αρμοδιότητα στο παιδί, και προσφέροντάς του τα πάντα έτοιμα.

Κάποιοι μάλιστα, έχουν συνδέσει την  προσέγγιση του «γονέα-ελικόπτερο» με το δημοκρατικό στυλ γονικότητας της Baumrid (υψηλά επίπεδα ελέγχου – υψηλά επίπεδα ανταπόκρισης). Οι παραπάνω τύποι παρουσιάζουν παρόμοιες ανησυχίες σχετικά με τη ζωή των παιδιών τους, καθώς και οι δύο ασχολούνται ενεργά με τη βοήθεια τους, για να επιτύχουν στη ζωή.  Η ειδοποιός διαφορά εδώ είναι πως, οι «γονείς-ελικόπτερα» διαχειρίζονται τις εν λόγω ανησυχίες με το να αναλαμβάνουν τα ηνία. Ενώ οι δημοκρατικοί γονείς τείνουν να είναι γενικά διεκδικητικοί προκειμένου να διαμορφώσουν τη συμπεριφορά ενός παιδιού, οι «γονείς-ελικόπτερα» είναι παρεμβατικοί κυρίως σε μια συγκεκριμένη περιοχή της ζωή του παιδιού τους, την εκπαίδευση και την επαγγελματική ανταγωνιστικότητα, επειδή πιστεύουν ότι αυτό θα προσδώσει στα παιδιά τους ένα μεταγενέστερο πλεονέκτημα.

Αν και η υπερεμπλοκή και η υπερβολική ενασχόληση των γονέων είναι συνήθως καλοπροαίρετες, επιστημονικές έρευνες έχουν συνδέσει τις εν λόγω συμπεριφορές με πολλά αρνητικά αποτελέσματα για τα παιδιά. Πιο συγκεκριμένα:

Η συνεχής εισβολή των γονέων, μεταφέρει το μήνυμα ότι το παιδί είναι ανίκανο ή ανεπαρκές, συμβάλλοντας στη χαμηλή αυτοεκτίμηση του.  Ως απόρροια αυτού, το παιδί αναπτύσσει δυσλειτουργικές πεποιθήσεις για τον εαυτό και επιδίδεται σε διαρκή αρνητική αυτοκριτική. 

Επιπλέον, καθίσταται άβουλο, αφού δυσκολεύεται να λάβει και τις πιο μικρές πρωτοβουλίες για τη ζωή του, ή αναπτύσσει φόβο αποτυχίας. Σε αντίθετη περίπτωση, σε μια προσπάθεια αντιστάθμισης της ανασφάλειάς του, υιοθετεί συμπεριφορές τελειομανίας. 

Μεγαλώνοντας σε ένα περιβάλλον, όπου οι γονείς διαρκώς επεμβαίνουν και  καθορίζουν τα πράγματα,  το παιδί αναπτύσσει μια πεποίθηση εξωτερικού ελέγχου αναφορικά με τον κόσμο, με αποτέλεσμα αυξημένα επίπεδα άγχους και καταθλιπτικά συναισθήματα. 

Η υπερπροστασία των γονέων και η άμεση κινητοποίησή τους όταν το παιδί αντιμετωπίζει δυσκολίες, αφαιρεί από αυτό τη δυνατότητα να πειραματιστεί με εναλλακτικές και να μάθει να επιλύει προβλήματα ικανοποιητικά, χωρίς την αρωγή τρίτων. Επιπλέον, η μειωμένη έκθεση σε αρνητικές εμπειρίες της ζωής, συνεπάγεται δυσκολία στην αυτορρύθμιση, καθώς το παιδί δεν έχει την ευκαιρία να μάθει να διαχειρίζεται τα συναισθήματά του. 

Συνακόλουθα, η προστασία των γονέων από δύσκολες καταστάσεις και τα αναμενόμενα εμπόδια της ζωής ενδεχομένως δημιουργήσει μια ψευδή εικόνα σχετικά με την αποτυχία, ή τη λανθασμένη πεποίθηση ότι όλα στη ζωή αποκτώνται χωρίς κόπο. Έπειτα, η συνεχή ενασχόληση των γονέων με τα ζητήματα των παιδιών, δημιουργεί μια αδικαιολόγητη αίσθηση δικαιώματος, αφού έχουν γαλουχηθεί μαθαίνοντας, πως οι άλλοι είναι πάντα εκεί να δώσουν λύση στα προβλήματά τους. 

Ταπαιδιά, ερχόμενα στη ζωή, αποτελούν πλάσματα απόλυτα εξαρτώμενα τη φροντίδα των γονέων για την επιβίωσή τους. Ωστόσο, μεγαλώνοντας, δίνεται έμφαση στην ανεξαρτητοποίηση και διαφοροποίησή τους, μέσω από την ανάθεση –αρχικά απλών, και έπειτα πιο σύνθετων αρμοδιοτήτων. Ένα παιδί χωρίς υποχρεώσεις, μετατρέπεται σε εξαρτώμενο ενήλικα, χωρίς τις απαραίτητες δεξιότητες ζωής. 

Τι θα περιλάμβανε μια πιο λειτουργική διαχείριση;

Οι γονείς οφείλουν να αποτελούν υποστηριχτικό πλαίσιο και βάση ασφαλείας για τα παιδιά τους. Αυτό όμως δε σημαίνει ότι πρέπει να πιστώνονται τις επιτυχίες και τις αποτυχίες τους, ούτε να επιφορτίζονται με την αφαίρεση των εμποδίων από τη ζωή του παιδιού. Αντίθετα, οφείλουν να δίνουν χώρο στο παιδί να εκφραστεί ελεύθερα, να του μάθουν να διαχειρίζεται επαρκώς τα συναισθήματά του και να το ενθαρρύνουν να βρει μόνο του λύση του προβλήματος ύστερα από μια ιδεοθύελλα εναλλακτικών. 

Πρέπει να δίνεται ο χώρος στα παιδιά να εξερευνήσουν το περιβάλλον και τις δυνατότητές τους. Η επιτυχία δεν είναι –ούτε θα έπρεπε να είναι δεδομένη. Μέσω όμως της διαδικασίας της έκθεσης και της δοκιμής και πλάνης, το παιδί θα κερδίσει πολύ σημαντικότερα εφόδια, όπως σημαντικές  δεξιότητες ζωής και συνακόλουθα αυτοπεποίθηση ότι μπορεί να τα βγάλει πέρα μόνο του.  Οι γονείς οφείλουν να επιβραβεύουν την προσπάθεια και την επιμονή, ακόμα και αν το αποτέλεσμα δεν είναι πάντα το προσδοκώμενο. Το γεγονός αυτό θα μάθει στο παιδί, ότι η αποτυχία και τα λάθη είναι κάτι αποδεκτό, και ότι σε καμία περίπτωση δεν συναρτώνται με την αυτοαξία. 

Μια βασική αρμοδιότητα των γονέων, είναι να μεγαλώσουν υγιείς και διαφοροποιημένους ενήλικες, οι οποίοι θα μπορούν να ζουν και να εργάζονται λειτουργικά στα πλαίσια της κοινωνίας. Προκειμένου να μην ενθαρρύνουν την εξάρτηση και την παθητικότητα, οι γονείς οφείλουν να δημιουργούν οι ίδιοι ευκαιρίες ανεξαρτητοποίησης των παιδιών, παράλληλα με την ανάθεση αρμοδιοτήτων αυξανόμενης πολυπλοκότητας. 

Αναστασία Κομιανίδη,

Ψυχολόγος

Πηγές

Dumont, D. Ε. (2019). Facing Adulthood: Helicopter Parenting as a Function of the Family Projection Process, Journal of College Student Psychotherapy, 1-14. 

Le Moyne, T., Buchanan, T. (2011). Does «hovering matter»? Helicopter parenting and its effects on well-being . Sociological Spectrum, 31:399-418.

Odenweller, K. G., Booth-Butterfield M. & Weber K. (2014). Investigating Helicopter Parenting, Family Environments, and Relational Outcomes for Millennials, Communication Studies, 65:4, 407-425.