Ενδείξεις και Συμπεριφορές που Προδίδουν την Ύπαρξή της

“Η κακοποίηση ή κακομεταχείριση του παιδιού περιλαμβάνει όλες τις μορφές σωματικής ή συναισθηματικής κακής μεταχείρισης, σεξουαλικής παραβίασης, παραμέλησης ή παραµεληµένης θεραπευτικής αντιμετώπισης ή εκμετάλλευσης για εμπορικούς σκοπούς, η οποία καταλήγει σε συγκεκριμένη ή εν δυνάμει βλάβη που αφορά στη ζωή και στην ανάπτυξη του παιδιού, στα πλαίσια µιας σχέσης ευθύνης, εμπιστοσύνης και δύναμης.”

Αυτός είναι ο ορισμός που έχει δοθεί από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας για τον όρο παιδική κακοποίηση. Δίνοντας βάση στους αριθμούς, περίπου 3 στα 4 παιδιά, ηλικίας 2-4 ετών, σε σταθερή συχνότητα υφίστανται σωματικές τιμωρίες ή/και συναισθηματική βία από τους φροντιστές. 1 στις 5 γυναίκες και 1 στους 13 άντρες δηλώνουν ότι έχουν υποστεί σεξουαλική κακοποίηση κατά την ανήλικη ζωή τους.

Μορφές κακοποίησης

Οι μορφές της κακοποίησης των παιδιών είναι οι εξής:

• Σωματική κακοποίηση: η πρόκληση τραυματισμού από άτομο που φροντίζει το παιδί, με τρόπο μη τυχαίο και σαφώς σοβαρότερο από αυτό που είναι πολιτισμικά αποδεκτό για το κοινωνικό πλαίσιο στο οποίο ζουν.
• Σεξουαλική κακοποίηση: η σεξουαλική συμπεριφορά ανάμεσα σε ένα παιδί και έναν ενήλικα ή ανάμεσα σε δύο παιδιά, εκ των οποίων το ένα είναι σημαντικά μεγαλύτερο σε ηλικία ή χρησιμοποιεί εξαναγκασμό. Η πορνογραφία περιλαμβάνεται σε αυτή τη μορφή κακοποίησης.
• Ψυχολογική/συναισθηματική κακοποίηση: όταν ένα άτομο μεταφέρει στο παιδί χαρακτηρισμούς και συναισθήματα απειλής, εγκατάληψης, ανικανότητας, μη αποδοχής. Περιλαμβάνει επίμονη και διάχυτη απόρριψη, τρομοκρατία ή απομόνωση του παιδιού και μπορεί επίσης να προκαλείται όταν ένα παιδί υπόκειται διαρκώς σε μη απαραίτητες ιατρικές εξετάσεις.
• Παραμέληση: Συχνότατα συνοδεύει αυτές τις μορφές και συνιστά τη σκόπιμη, από τους έχοντες τη φροντίδα του παιδιού, μη παροχή επαρκούς φροντίδας και προστασίας, με αποτέλεσμα το παιδί να κινδυνέυει από ανεπαρκή θρέψη, ένδυση, υγιεινή-ιατρική φροντίδα και επίβλεψη.

Το φαινόμενο της κακοποίησης είναι πιθανότερο να συμβεί σε οικογένειες με πολλαπλά ψυχοκοινωνικά προβλήματα, χωρίς σταθερότητα, κακές οικογενειακές σχέσεις με τις δικές τους οικογένειες, ψυχικές αρρώστιες γονέων, χρήση αλκοόλ και ουσιών, με σημαντική κοινωνική απόμόνωση.

Από την άποψη της ψυχιατρικής και της ψυχοπαθολογίας, υπάρχει πλήθος χαρακτηριστικών και παθολογιών των γονέων που κακοποιούν τα παιδιά τους και έχουν μελετηθεί εκτενώς. Ίσως, ωστόσο, ένα σημαντικό στοιχείο που αξίζει να σημειώσουμε είναι η συσχέτηση της κακοποίησης με τον ανασφαλή-αποδιοργανωμένο δεσμό προσκόλλησης του παιδιού προς τα πρόσωπα φροντίδας, ο οποίος καθορίζει θεμελιωδώς την προσωπικότητα και το είδος των σχέσεων που πιθανώς θα δημιουργήσει το παιδί στην ενήλικη πλέον ζωή.

Χαρακτηριστικές ενδείξεις του κακοποιημένου παιδιού

Τα παιδιά που κακοποιούνται ή και παραμελούνται, παρουσιάζουν έντονες συναισθηματικές αντιδράσεις. Κλαίνε πολύ εύκολα, είναι απαιτητικά και εμφανίζουν υπερκινητικότητα. Ο όρος «παγωμένο βλέμμα» περιγράφει τη χαρακτηριστική έκφραση που έχουν. Στη σχέση τους με τρίτους είναι πολύ επιφυλακτικά στη σωματική επαφή και γενικά καχύποπτα. Έχουν μία ετοιμότητα να αντιδρούν σε σημάδια κινδύνου ή έντασης από το περιβάλλον. Το ψυχικό τραύμα που έχει προκληθεί στα παιδιά αυτά από το περιβάλλον της κακοποίησης είναι τόσο έντονο ώστε να οδηγεί στη δημιουργία των κάτωθι χαρακτηριστικών:

Μειωμένη ικανότητα για ευχαρίστηση
Σοβαρές διαταραχές συμπεριφοράς
Μειωμένη αυτοεκτίμηση
Απόσυρση
Εναντιωματική συμπεριφορά
Μεγάλη διεγερσιμότητα
Ψυχαναγκαστικότητα
Ψευδό-ενήλικη συμπεριφορά
Μαθησιακά προβλήματα

Σημάδια σωματικής κακοποίησης

Σε περίπτωση σωματικής κακοποίησης, τα παιδιά μπορούν να παρουσιάσουν σαφή σημάδια και συμπτώματα στο σώμα τους. Μερικά από αυτά τα σημάδια είναι τα εξής:

Ανεξήγητα τραύματα όπως μώλωπες

Κατάγματα ή εγκαύματα
Τραυματισμοί που δεν έχουν νόημα με τη δεδομένη εξήγηση
Ανεπεξεργασμένα ιατρικά ή οδοντιατρικά θέματα.

Σημάδια σεξουαλικής κακοποίησης

Η σεξουαλική κακοποίηση ίσως είναι και η πιο δύσκολή μορφή κακοποίησης να προσδιοριστεί, αφού ο θύτης συνήθως καταφέρνει να χειριστεί το παιδί μέσω της δημιουργίας της αίσθησης συνενοχής ή μέσω σοβαρών απειλών, που αποτρέπουν το παιδί από την αποκάλυψη της κακοποίησης.

Ωστόσο, υπάρχουν μερικές ενδείξεις που υποδηλώνουν σεξουαλική κακοποίηση σε ανηλίκους:

Ακατάλληλη σεξουαλική συμπεριφορά ή γνώση για την ηλικία τους
Σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα
Κηλίδες αίματος σε εσώρουχα
Δυσκολία στο περπάτημα ή στο κάθισμα
Παράπονα γεννητικών πόνων
Άλλες περιπτώσεις σεξουαλικά κακοποιημένων παιδιών στην περιοχή

Σημάδια συναισθηματικής κακοποίησης

Η συναισθηματική κακοποίηση μπορεί να προκαλέσει πολύ μεγάλη βλάβη σε ένα παιδί. Αν και αυτό το είδος κακοποίησης είναι κάπως δύσκολο να αποδειχθεί, υπάρχουν κάποια συμπτώματα που μπορεί να υποδηλώνουν την παρουσία του:

Καθυστερημένη συναισθηματική ανάπτυξη ή ακατάλληλη συναισθηματική ανάπτυξη
Απώλεια αυτοπεποίθησης ή έλλειψη αυτοεκτίμησης
Κοινωνική απομόνωση
Απώλεια ενδιαφέροντος ή ενθουσιασμού
Κατάθλιψη
Συχνούς πονοκεφάλους ή πόνους στο στομάχι χωρίς ιατρική αιτία
Αποφυγές ορισμένων καταστάσεων, όπως η άρνηση να πάνε στο σχολείο ή να μπούνε στο σχολικό λεωφορείο
Απελπισμένη αναζήτηση για αγάπη
Αλλαγές στη σχολική απόδοση ή απότομη απώλεια ενδιαφέροντος στο σχολείο
Η απώλεια προηγουμένως αποκτώμενων δεξιοτήτων

Σημάδια αμέλειας και έλλειψης επαρκούς φροντίδας

Η παραμέληση είναι ένας άλλος τύπος κακοποίησης παιδιών. Εμφανίζεται όταν ένα παιδί δεν λαμβάνει τη βασική προσοχή που χρειάζοται από τους γονείς ή τους φροντιστές του. Τα σημεία που μπορεί να υποδηλώνουν αμέλεια είναι τα εξής:

Κακή ανάπτυξη και αύξηση βάρους
Κακή υγιεινή
Έλλειψη ρούχων ή προμήθειες για την κάλυψη των φυσικών αναγκών τους
Παίρνουν τρόφιμα ή χρήματα χωρίς άδεια
Τρώνε μεγάλες ποσότητες φαγητού ή κρύβουν τρόφιμα για αργότερα
Δυσκολία παρακολούθησης του μαθήματος στο σχολείο
Έλλειψη επαρκούς ιατρικής και οδοντιατρικής περίθαλψης
Έντονες συναισθηματικές αλλαγές
Αδιαφορία

Συνέπειες στο σχολικό περιβάλλον

Τόσο στη σχολική ηλικία όσο και αργότερα, στα κακοποιημένα παιδιά συχνά παρατηρείται απορριπτική συμπεριφορά στο σχολικό περιβάλλον, εκφράζουν λιγότερη οικειότητα και εμπιστοσύνη, περισσότερο αρνητικό συναίσθημα, χαμηλή αυτοεκτίμηση και τάση για συγκρούσεις και επιθετικότητα. Παρατηρούνται καθυστερήσεις στην εξέλιξη του λόγου, τη γνωστική ανάπτυξη και φτωχή ακαδημαική απόδοση.

Στους εφήβους παρατηρούναι ελλείμματα στην κοινωνική λειτουργικότητα, διαταραχές διαγωγής, σοβαρή επιθετικότητα, ριψοκίνδυνες και αυτοκτονικές συμπεριφορές που θέτουν σε κίνδυνο την υγεία τους, χρήση ουσιών ή υπερσεξουαλική δραστηριότητα.

Φυσικά, είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι η παρουσία ορισμένων σημείων δεν σημαίνει απαραίτητα ότι ένα παιδί είναι κακοποιημένο. Ωστόσο, είναι σημαντικό να διερευνούνται τα αίτια πυροδότησης των προαναφερόμενων συμπεριφορών σε ένα παιδί σχολικής ηλικίας, μέσω της συζήτησης και της εκδήλωσης ενδιαφέροντος από τους ανθρώπους που βρίσκονται πιο κοντά του.

Βασικοί στόχοι φροντιστών για την πρόληψη και προστασία των παιδιών είναι:

• Η ενημέρωση των παιδιών για τα δικαιώματα τους
• Η ανάπτυξη βασικών κοινωνικών δεξιοτήτων απέναντι σε κινδύνους (κακοποίηση, ενδοσχολική βία και εκφοβισμός, ασφάλεια στο διαδίκτυο, εξαφανίσεις) που πιθανά να αντιμετωπίσει ένα παιδί.

Είναι σημαντικό:

• Η επισήμανση βασικών ενδείξεων για την κακοποίηση
• Η ουσιαστική κατανόηση του φαινόμενου
• Η διαχείριση των συναισθημάτων που προκαλούνται
• Η ανάπτυξη βασικών συμπεριφορών / ασπίδα απέναντι στους κινδύνους
• Η ενημέρωση για το πού και πώς μπορούμε να ζητήσουμε βοήθεια

Πηγές:

https://www.hamogelo.gr/gr/el/andreas/

«Παιδική κακοποίηση», Ιωάννα Γιαννοπούλου, M.Med.Sci., PhD (UK)

«Σωματική κακοποίηση παιδιών: Παραμέληση και Ψυχική Υγεία», Ευστράτιος Παλλής, Παιδοψυχίατρος

«Η κακοποίηση παιδιών στην οικογένεια». Σπυριδούλα Κώτση, Παιδοψυχίατρος