Μοναξιά και μοναχικότητα, δύο λέξεις που «μοιάζουν» αλλά συχνά μπορεί να μπερδεύεται η έννοια τους και η διαφορά τους να κρέμεται πάνω σε ένα λεπτό σκοινί. Κυρίως για τα παιδιά και τους εφήβους είναι δύσκολο να διαχωρίσουν το πότε νιώθουν μοναξιά και πότε βιώνουν την μοναχικότητα. Το κομμάτι του «νιώθω μόνος» συνδέεται με το γεγονός να μην νιώθουμε κάποιον κοντά μας συναισθηματικά, να μην έχουμε κάποιον να μοιραστούμε τον χρόνο μας, τις σκέψεις μας, τα συναισθήματα μας, την εξέλιξη μας (Maes et al., 2015). Στα παιδιά αυτό μπορεί να παρατηρείται κυρίως στο σχολικό περιβάλλον όπου εκεί ανθίζει το κομμάτι της κοινωνικοποίησης και ξεκινάει η σύναψη των κοινωνικών σχέσεων, εκεί περνάνε τον περισσότερο χρόνο τους και εκεί καλούνται να
συνεργαστούν μεταξύ τους.
Από την σκοπιά της μοναχικότητας, τα πράγματα είναι διαφορετικά καθώς η ειδοποιός διαφορά είναι ότι υπάρχει η αναζήτηση και η θέληση του να «μείνω μόνος», είναι μια κατάσταση που επιδιώκεται και γίνεται πιο έντονη από την αρχή της προ εφηβείας καθώς το άτομο θέλει να ξεκινήσει να κάνει μια εσωτερική αναζήτηση εαυτού προσπαθώντας να δημιουργήσει ένα περιβάλλον ηρεμίας και ασφάλειας (Rosedale, 2007). Σε μια σχετική έρευνα για την έννοια της μοναξιάς και της μοναχικότητας όπου συμμετείχαν 180 παιδιά (60 παιδιά από κάθε τάξη) χρησιμοποιώντας ποιοτική έρευνα και ως μέθοδο τις συνεντεύξεις, από τα ευρήματα αναδείχθηκε πως ναι μεν τα περισσότερα παιδιά μπορούσαν να ξεχωρίσουν τις έννοιες μοναξιάς και μοναχικότητας, ωστόσο, τα παιδιά της δευτέρας και έκτης δημοτικού έδειξαν ότι σε πολύ συχνό βαθμό οι έννοιες αυτές συνυπάρχουν (Galanaki, 2004). Επομένως, η αίσθηση και η συνειδητοποίηση της μοναξιάς φαίνεται να μεγαλώνει και να αποκτά έντονη μορφή όσο τα παιδιά μεγαλώνουν.
Ενδεχομένως, η λεκτική έκφραση συναισθημάτων και προβλημάτων να είναι μια δύσκολη διεργασία για τους περισσότερους ενήλικους ανθρώπους, πόσο μάλλον για ένα παιδί όπου κατά την ανάπτυξη του προσπαθεί να κατασκευάσει νοήματα, να κατανοήσει πως λειτουργούν τα συναισθήματα του, οι σκέψεις του και γενικότερα το περιβάλλον του, γίνεται μια παράλληλη διαδικασία εξερεύνησης και κατανόησης πραγμάτων. Για τον λόγο αυτό, πολλές φορές η δίοδος για την έκφραση και εξερεύνηση αυτών των συναισθημάτων και των σκέψεων είναι η ζωγραφική όπου τα παιδιά με ελευθερία αφήνουν τον μαρκαδόρο να γίνεται η προέκταση του εσωτερικού τους κόσμου και το χαρτί να παίρνει το νόημα που εκείνα του δίνουν.

Στην προκειμένη περίπτωση, μπορούμε να δούμε μια ζωγραφιά από ένα παιδί όπου προέκυψε μετά από συζήτηση σε συνεδρία. Διάλεξε να το σχεδιάσει μόνο με μολύβι και σκιάσεις σε μεγάλο χαρτί απεικονίζοντας ένα κορίτσι μόνο του εμπνευσμένο από το αγαπημένο του παραμύθι. Τα κύρια σημεία της ζωγραφιάς είναι τα δύο κορίτσια, τα μεγέθη τους μαζί και η έκφραση τους , το χρώμα με τις σκιάσεις και χωρικά που είναι τοποθετημένα το κάθε κορίτσι. Δείχνει λοιπόν, το ένα κορίτσι μόνο του το οποίο καταλαμβάνει σχεδόν όλο τον χώρο του χαρτιού και βρίσκεται στο κέντρο και ενδεχομένως να είναι και στο επίκεντρο της σκέψης του παιδιού. Το μέγεθος του κοριτσιού σε συνδυασμό με τις έντονες σκιάσεις στα αριστερά και η προβληματισμένη του έκφραση μπορεί να απεικονίζουν το έντονο στοιχείο της μοναξιάς, της μοναξιάς που είναι τόσο μεγάλη που πιάνει όλο τον χώρο και που συνοδεύεται με μια γκρι έντονη «βαριά» μουτζούρα μεταφράζοντας αυτή την μουτζούρα ως το «κουβάρι» συναισθημάτων που εμπεριέχονται στην έννοια της μοναξιάς όπως η θλίψη. Σε σύγκριση με το 2ο κορίτσι που απεικονίζεται, φαίνεται να υπάρχει μεγάλη διαφορά στο μέγεθος καθώς πιάνει πολύ μικρό χώρο στο χαρτί, στην άκρη, άρα δεν είναι στο επίκεντρο όπως το 1ο, το κορίτσι αυτό προσπαθεί να φτιάξει την διάθεση του πρώτου κοριτσιού που νιώθει θλιμμένο κάνοντας ζογκλερικά πετώντας ταυτόχρονα μπάλες στον αέρα. Όμως, κύριο σημείο σε αυτό αποτελεί η έκφραση του κοριτσιού που φαίνεται να είναι και αυτό στεναχωρημένο.
Αντλώντας στοιχεία από τους μηχανισμούς άμυνας και την ψυχαναλυτική θεωρία, στην συγκεκριμένη ζωγραφιά εμφανίζεται η «προβολή», η οποία εμφανίζεται όταν το άτομο προσπαθεί ασυνείδητα να αποδώσει τις δικές του σκέψεις, συναισθήματα και πεποιθήσεις σε κάποιον άλλον (Beresford, 2012). Οπότε, το 2ο κορίτσι προβάλλει το δικό του αίσθημα μοναξιάς και θλίψης στο 1ο κορίτσι καθώς το αίσθημα αυτό και οι σκέψεις που το συνοδεύουν μπορεί να είναι τόσο μουντές, γκρίζες και δύσκολες που είναι δύσκολο να εκφρασθούν και κυρίως να παραδεχθούν από το ίδιο το άτομο.
Το έργο αυτό λοιπόν, αποτυπώνει την μοναξιά με μια ασσυμετρία ως προς το μέγεθος που βιώνεται από το παιδί, η μοναξιά είναι μεγάλη και στο επίκεντρο και εκείνο είναι «μικρό» και στην άκρη.

Βιβλιογραφία 

Beresford, T. P. (2012). Psychological Adaptive Mechanisms: Ego defense recognition in practice and Research. Oxford University Press. 

Galanaki, E. (2004). Are children able to distinguish among the concepts of aloneness, loneliness, and solitude? International Journal of Behavioral Development, 28(5), 435–443. 

Maes, M., Vanhalst, J., Spithoven, A. W., Van den Noortgate, W., & Goossens, L. (2015). Loneliness and attitudes toward aloneness in adolescence: A person-centered approach. Journal of Youth and Adolescence, 45(3), 547–567. 

Rosedale, M. (2007). Loneliness: An exploration of meaning. Journal of the American Psychiatric Nurses Association, 13(4), 201–209. 

Αγγελική Μπίτση,

Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας