Τρόποι ενίσχυσης της αυτοεκτίμησης του εφήβου

Ο βαθμός στον οποίο εκτιμούμε και αποδεχόμαστε τον εαυτό μας και τις δυνατότητές μας επηρεάζει καθοριστικά την αυτοεικόνα μας, αλλά και τη σχέση μας με τους ανθρώπους που καθημερινά μας περιστοιχίζουν. Ίσως δεν έχει υπάρξει και πιθανώς ούτε θα υπάρξει άνθρωπος που να μην έχει βιώσει στιγμές αβεβαιότητας για τον εαυτό του και να μην έχει σκεφτεί ότι «Δεν αξίζω». Είναι ένα από τα βασικότερα ανθρώπινα χαρακτηριστικά.

Ιδίως, κατά τη διάρκεια της εφηβικής ηλικίας, όπου το παιδί βιώνει μια διαδικασία μετάβασης από την παιδικότητα στην ενηλικίωση, οι αλλαγές είναι θεμελιώδεις και ραγδαίες, τόσο σωματικά, όσο και συναισθηματικά. Ο έφηβος ανακαλύπτει από την αρχή το σώμα του, την εικόνα του, την προσωπικότητά του, τις σχέσεις με τους γύρω του μέσα σε μια περίοδο ασάφειας και ευαλωτότητας. Τότε είναι που καλείται να αναδείξει την εκτίμηση και το σεβασμού προς τον εαυτό του και βάση αυτών των χαρακτηριστικών να προχωρήσει στην ανάπτυξη και θεμελίωση του υγιούς ενήλικα.

Ποιοι παράγοντες καθορίζουν το επίπεδο αυτοεκτίμησης του παιδιού;

• Η σχέση του με τους φροντιστές (=οι άνθρωποι που συμμετέχουν στην ανατροφή του παιδιού, π.χ. γονείς, παππούδες κλπ) : ο τρόπος φροντίδας και η ποιότητα της μεταξύ τους σχέσης
• Η ταύτιση του παιδιού με τους φροντιστές
• Το πρότυπο αυτοεκτίμησης που λαμβάνει από φροντιστές
• Η αποδοχή άνευ όρων από τους σημαντικούς άλλους
• Οι συγκρίσεις που κάνει το ίδιο ή οι σημαντικοί άλλοι του εαυτού του με άλλα παιδιά
• Φυσικά, το κοινωνικο-πολιτισμικό πλαίσιο
• Η σωματική υγεία και εμφάνιση

Ποιοι παράγοντες μπορεί να οδηγήσουν σε χαμηλή αυτοεκτίμηση;

• Συχνή και / ή παρατεταμένη απουσία του φροντιστή από την οικογένεια για οποιονδήποτε λόγο (π.χ. ασθένεια, εργασία), κατά την οποία το παιδί νιώθει ότι δε μπορεί να στραφεί στο γονιό για στήριξη και καθοδήγηση και κάνει διάφορες υποθέσεις για την απουσία του.
• Έντονο Άγχος και ανασφάλεια των φροντιστών(π.χ. για λόγους υγείας, οικονομικούς, σχέσεων ή άλλους) που μεταφέρεται στα παιδιά.
• Χαμηλή αυτοεκτίμηση των φροντιστών: οι ίδιοι παρουσιάζουν χαμηλή αυτοεικόνα και ελλιπή σεβασμό προς τον εαυτό τους, το οποίο συνήθως οδηγεί σε παρόμοια αντιμετώπιση και των άλλων μελών της οικογένειας.
• Υπερ-προστατευτικότητα: συχνά οι γονείς φοβούνται να επιτρέψουν στα παιδιά να αναλάβουν ευθύνες, να πάρουν αποφάσεις και να χειριστούν δυσκολίες, με αποτέλεσμα την ανάπτυξη της αίσθησης ανικανότητας και αναξιότητας.
• Επικριτικότητα: Όταν οι γονείς, ακόμη και με καλή πρόθεση, ασκούν κριτική στα παιδιά τους με αρνητικούς χαρακτηρισμούς, συγκρίσεις κλπ., το παιδί είναι πιθανότερο να εισπράξει άθελα τους το μήνυμα ότι δε γίνεται αποδεκτό και άρα δεν αξίζει.
• Αστάθεια και απρόβλεπτη συμπεριφορά, όπως στις περιπτώσεις όπου ο φροντιστής (λόγω π.χ. κούρασης, συζυγικών προβλημάτων κλπ) κάποτε συμπεριφέρεται με τρυφερότητα, υπομονή και κατανόηση προς το παιδί, ενώ άλλοτε ξεσπά με θυμό και προσβολές.
• Έντονη αυστηρότητα:Τα παιδιά χρειάζονται ένα σταθερό πλαίσιο, ασφάλεια και οριοθέτηση, με στόχο τη μάθηση μια συμπεριφοράς που σέβεται τα όρια τα δικά μας και των άλλων. Η υπερβολική αυστηρότητα όμως, οι συχνές και αυστηρές τιμωρίες παράγουν παιδιά με θυμό, έντονο αίσθημα αδικίας, αλλά και προβλήματα αυτοαποδοχής.
• Υπερβολικές προσδοκίες,όπως στην περίπτωση που οι φροντιστές έχουν συνεχώς υψηλές προσδοκίες από το παιδί και μόνο όταν ικανοποιεί τις προσδοκίες αυτές φαίνεται να το αποδέχονται.
• Σωματική και σεξουαλική βία: Η βία ενός φρντιστή προς το παιδί του επιφέρει σοβαρά τραύματα στον ψυχισμό του παιδιού και ένα από αυτά είναι η πρόκληση χαμηλής αυτοεκτίμησης
• Παραμέληση, σωματική ή ψυχολογική, για οποιονδήποτε λόγο, κάνει το παιδί να αισθάνεται περιττό, ενοχλητικό, ανάξιο να αγαπηθεί, όχι μόνο από τους φροντιστές του, αλλά και από οποιονδήποτε
• Τα παιδιά με κάποια μορφή διαφορετικότητας, είτε αυτή αφορά στην εμφάνιση τους (χρώμα, ανάστημα, βάρος κλπ), σε αναπηρία (κώφωση, τύφλωση κλπ) ή σε κάποια ιδιαιτερότητα στη συμπεριφορά ή στη μάθηση(π.χ. ομοφυλοφιλία, αυτισμός, νοητική στέρηση, μαθησιακές δυσκολίες, χαρισματικά παιδιά) έχουν να αντιμετωπίσουν διάφορες πρακτικές, κοινωνικές και συναισθηματικές δυσκολίες και γίνονται συνήθως δυσκολότερα αποδεκτά από την οικογένεια και το σχολικό τους περιβάλλον. Γίνονται συχνότερα θύματα σχολικού εκφοβισμού, κάτι που αποτελεί έναν επιπλέον παράγοντα στην πρόκληση της χαμηλής αυτοεκτίμησης.

Πώς επηρεάζεται η αυτοεκτίμηση από την εφηβεία;

Στην εφηβεία, όπως και στη νηπιακή ηλικία, το κύριο αναπτυξιακό ζήτημα είναι η αυτονομία, παράλληλα με την αναζήτηση της ταυτότητας. Ο έφηβος δεν είναι πια παιδί, αλλά ούτε και ενήλικας. Χρειάζεται να αντιδράσει, να αμφισβητήσει την τελειότητα που πίστευε ότι είχαν οι γονείς του όταν ήταν παιδί, αλλά και την παντοδυναμία του σχολείου και της κοινωνίας. Αυτό είναι φυσιολογικό και αναγκαίο και όσο πιο πολλή κατανόηση μπορούν να δείξουν οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί σε αυτή τη φάση (ενθυμούμενοι ίσως τη δική τους εφηβεία), χτίζοντας γέφυρες επικοινωνίας μαζί τους, τόσο καλύτερα θα αντιμετωπιστεί αυτή η περίοδος.

Ο έφηβος χρειάζεται να πάρει πρωτοβουλίες, ενώ αναπτύσσει πλέον σημαντικές σχέσεις και με άτομα εκτός οικογένειας. Οι φίλοι του και η συμπεριφορά τους απέναντι του είναι πλέον πολύ σημαντικές γι’ αυτόν.

Το σώμα του αλλάζει, από παιδικό γίνεται αντρικό ή γυναικείο. Ο ρυθμός και o τρόπος αλλαγής, αλλά και η στάση της οικογένειας και των φίλων προς τις αλλαγές αυτές, θα καθορίσουν και την εξέλιξη της αυτοεικόνας του ατόμου. Απότομες, καθυστερημένες ή ασυνήθιστες αλλαγές, συνοδευόμενες συχνά από πειράγματα, κάνουν πολλές φορές τον έφηβο να αισθανθεί ντροπή και υποτίμηση για το σώμα του, παράγοντα επικινδυνότητας για την ανάπτυξη χαμηλής αυτοεκτίμησης

Ενίσχυση της αυτοεκτίμησης του εφήβου

Η αποδοχή και ο σεβασμός της προσωπικότητας του εφήβου με τα σωματικά και ψυχικά του χαρακτηριστικά ως έχουν από τους σημαντικούς άλλους, η βαρύτητα της άποψής τους, η ελευθερία λήψης πρωτοβουλιών και ανάληψης ευθυνών είναι ίσως κάποια από τα βασικότερα στοιχεία που συμβάλλουν στην ενίσχυση της αυτοεκτίμησης και του σεβασμού προς τον εαυτό του.

Οι νουθεσίες συνήθως δεν έχουν κάποιο θετικό αποτέλεσμα στην επικοινωνία μας με τον έφηβο. Χρειάζεται να τον ακούσουμε πραγματικά, να προσπαθήσουμε να μπούμε στη θέση του και να τον κατανοήσουμε στηρίζοντας τις επιλογές του, ενθαρρύνοντάς το να εξελίσσεται συνεχώς σε ό,τι κλίσεις και ενδιαφέροντα έχει. Έτσι μπορούμε πραγματικά να δείξουμε το πόσο πιστεύουμε στο παιδί μας, ότι το εμπιστευόμαστε αλλά παράλληλα είμαστε δίπλα του όταν χρειαστεί τη βοήθεια και υποστήριξή μας. Η ασφάλεια αυτή είναι η σημαντικότερη που χρειάζεται ένας έφηβος για να καταφέρει να αυτονομηθεί από τους γονείς και να εξελιχθεί σε έναν ενήλικα ανεξάρτητο και ικανό να αναπεξέλθει στις απαιτήσεις της καθημερινότητας.

Πώς μπορώ να βοηθήσω έναν έφηβο να βελτιώσει την εικόνα για τον εαυτό του;

Στη ζωή δε γεννιόμαστε με ενσωματωμένο «λογισμικό με οδηγίες ανατροφής ενός παιδιού». Όπως σε κάθε τι με το οποίο καταπιανόμαστε, είναι απολύτως αναμενόμενο να κάνουμε λάθη, είτε μικρά είτε μεγάλα. Το πιο σημαντικό είναι να μπορούμε να τα αναγνωρίσουμε και να αναζητήσουμε τους τρόπους που θα μας βοηθήσουν να βελτιώσουμε, στο βαθμό που μπορούμε, οποιαδήποτε κατάσταση ή δυσκολία.

Προσπαθούμε – μόνοι μας ή με τη βοήθεια ειδικού – να προσφέρουμε πραγματική αποδοχή, κατανόηση, ενθάρρυνση και στήριξη στο παιδί μας, μαθαίνουμε να επικοινωνούμε καλύτερα μαζί του, να το ακούμε και να ανταποκρινόμαστε όσο το δυνατό καλύτερα στις ανάγκες και στα συναισθήματα του. Έτσι, το βοηθούμε να αναπτύξει την αυτοεκτίμηση του και να γίνει σταδιακά ένας ισορροπημένος, ψυχικά υγιής και ώριμος ενήλικας.

Παράλληλα, αν η επικοινωνία έχει χαθεί και δυσκολευόμαστε να βοηθήσουμε μόνοι μας το παιδί μας, μπορούμε να το πάρουμε σε συμβουλευτικό ψυχολόγο και / ή ψυχοθεραπευτή, που να ειδικεύεται σε θέματα αυτοεκτίμησης, για να το βοηθήσει μέσω συμβουλευτικής και ψυχοθεραπείας να ανακαλύψει και να αποδεχτεί τον εαυτό του.

Σταυρούλα Καλαντζή,

Ψυχολόγος

Πηγές

• Child Safety and Abuse Prevention Programs. (n.d.). http://www.keepyourchildsafe.org/
• Edberg, H. (2017). How to improve your self-esteem: 12 powerful tips. http://www.positivityblog.com/improve-self-esteem/
• Grohol, J. (2011). 6 tips to improve your self-esteem. https://psychcentral.com/blog/archives/2011/10/30/6-tips-to-improve-your-self-esteem/
• Practical Tools and Advice to Overcome Low Self Esteem (n.d.).http://www.self-esteem-school.com/
• Self-Esteem Experts: Nurturing Vibrant Self-Esteem (n.d.). http://www.self-esteem-experts.com/